Davlat xaridlari tizimi islohottalab sohaga aylanib borayotgani hech kim uchun yangilik emas. O‘tgan yillarda amalga oshirilgan bir qator ijobiy o‘zgarishlarga qaramay, tadbirkorlar hali hamon ayrim sun’iy to‘siq va “o‘yinlar” qurboniga aylanmoqda. Shu munosabat bilan “Daryo” nashri hamda “Davlat xaridlari ishtirokchilari uyushmasi” hamkorlikda tizimda yuzaga kelayotgan kamchiliklar, asosiy muammolar va qonunsizlikka yo‘l qo‘yayotgan holatlar to‘g‘risidagi ikkinchi maqolasini taqdim etadi.

1-maqola: Nazorat yo‘q, alohida vakolatli organ yetishmaydi, raqobatsiz savdolar va ortiqcha garov puli — Davlat xaridlari tizimi islohotga muhtoj(mi?) Buyurtmachilar doimiy yetkazib beruvchilar doirasini sun’iy qisqartirishda davom etmoqda. Qanday qilib?

Qisqartirishlar, asosan, tender predmeti yoki ishtirokchisiga nisbatan talabning kuchaytirilishi oqibatida sodiq bo‘lmoqda. Ishtirokchidan asossiz ravishda turli hujjat va sertifikatlar taqdim etish so‘ralib, buning barobarida uni savdodan chetlashtirish holatlari yuz bermoqda. Aniq misollarda ko‘rib chiqamiz. Masalan, etender.uzex.uz elektron saytidagi 274784-raqamli lot.

Davomi bu yerda: daryo.uz

Asosiy ishtirokchilar uyushmasi asoschisi, Tenderzone kompaniyasi direktori Komol Niyozovning fikricha, elektron kooperatsiya portali cooperation.uz ning noto‘g‘ri ishlashi mahalliy ishlab chiqaruvchilarga jiddiy zarar yetkazmoqda. Hozirda portaldagi shart-sharoitlar firibgarlarning o‘z cho‘ntaklarini noqonuniy ravishda mahalliy ishlab chiqaruvchiga prezident tomonidan berilgan imtiyozlardan foydalanib, chet el mahsulotlarini sotish orqali boyitishlariga imkon bermoqda.

Komol Niyozovning maqolasi bilan tanishib chiqing: – 2022 yil 24-oktabrda chop etilgan maqolada davlat va korporativ tenderlarda mahalliy tadbirkorlar uchun qo‘yilgan cheklovlar muammolari muhokama qilingan edi. Bugun esa, elektron kooperatsiya portali operatori tomonidan lotlarni baholash mezonlari va savdolarga qo‘yilishi bilan bog‘liq jiddiyroq masalani ko‘rib chiqishni istardim.

2019-yil 30-sentabrdagi Vazirlar Mahkamasining 833-son qaroriga muvofiq, yetkazib beruvchilar portalda xorijiy kelib chiqishi bo‘lgan tovarlarni joylashtirishga, buyurtmachilar esa davlat xaridlari uchun taqiqlangan yoki cheklov qo‘yilgan tovarlarni sotib olish bo‘yicha shartnomalar tuzishga haqli emas. Amalda esa, ushbu qoidalar kooperatsiya portali operatorining sukut roziligi bilan savdo ishtirokchilari tomonidan buzilmoqda.

Asosiy savol: nega portal xorijiy ishlab chiqarilgan tovarlarni savdoga qo‘yishga ruxsat bermoqda va bu kabi buzilishlarga kim javobgar?

Gapni isbotlash uchun va tizim qanday ishlashini sinash maqsadida, men portaldan to‘g‘ridan-to‘g‘ri ma’lumot olish uchun O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi huzuridagi raqamli transformatsiya markaziga murojaat qildim. Mahalliy ishlab chiqaruvchilarni kooperatsiya portaliga kiritish uchun qanday talablar qo‘yilishi va operator tomonidan nima aniq tekshirilishini, ishlab chiqaruvchilar qanday identifikatsiya qilinishini bilishni istadim.

Davomi bu yerda: podrobno.uz

Ko‘plab mahalliy tadbirkorlar bugungi kunda turli davlat va korporativ tenderlarda ishtirok etishda jiddiy cheklovlarga duch kelmoqda. Bu erda to‘g‘ridan-to‘g‘ri korrupsiya haqida emas, balki tender shartlarini oldindan ma’lum bir kompaniya uchun moslashtirish kabi yanada nozik sxema haqida gap ketmoqda, natijada huquqiy va amaliy jihatdan faqat shu kompaniya barcha zarur parametrlarga mos keladi.

Tender sohasida nima bo‘lmoqda va bu muammoni qanday hal qilish mumkinligi haqida Davlat xaridlari ishtirokchilari uyushmasi asoschisi, Tenderzone kompaniyasi direktori Komol Niyozov fikr bildiradi.

Biznesning asosiy muammolari tender shartlaridagi, xususan texnik va malaka bo‘limlaridagi oshirib yuborilgan talablar bilan bog‘liq. Tarixan shunday bo‘lib kelganki, ko‘plab texnik topshiriqlar va malakaviy talablar, aslida, tender e’lon qilinishidan oldin buyurtmachi bilan avvaldan kelishib olingan yetkazib beruvchilar diktovkasi asosida yozilgan. Bu, asosan, "orqaga qaytish" kelishuvlari bilan bog‘liq, lekin bunday holatlar har doim ham kuzatilmaydi. Ayrim hollarda buyurtmachi yuqori sifatli mahsulot yoki xizmat olishni istaydi yoki ma’lum bir brend mahsulotlariga o‘rganib qolgan bo‘ladi. Shu sababli, vaqt va tajriba bilan sinovdan o‘tgan yetkazib beruvchi bilan xaridni amalga oshirish aynan shu holatda eng maqbul variant sifatida ko‘riladi.

Davomi bu yerda: podrobno.uz

TenderZone asoschisi va direktori tender bozori va yangi agregator haqida gapirdi, bu esa lotlarni saralash va bozorni tahlil qilish imkonini beradi.

Bugungi iqtisodiy sharoitda kompaniya rahbarlariga biznesni muvaffaqiyatli olib borish juda muhim – xarajatlarni minimallashtirish, sifat va talabni saqlash zarur. Buning uchun kompaniyalarga kerak bo‘ladigan narsa – bu sodiq pudratchilar va yetkazib beruvchilarni topish. Tender bu masalada juda foydali vosita bo‘lib xizmat qiladi, chunki tender natijasida shartnoma, ko‘proq foyda taklif qilgan tashkilot bilan tuziladi.

Buyurtmachi rolida har qanday tashkilot bo‘lishi mumkin, agar u xarid jarayonini amalga oshirsa, va tender ishtirokchilari esa yuridik shaxslar hisoblanadi. Demak, tender – bu o‘zaro tanlov bo‘lib, unda buyurtmachi kerakli ishlarni bajarish uchun pudratchi tanlaydi.

TenderZone asoschisi Kamol Niyozov aytganidek, qanday qilib TenderZone agregatori barcha tenderlarni yagona platformaga to‘playdi, brokerlar qanday ish yuritmoqda va qanday qiyinchiliklar hal qilinishi kerakligi haqida batafsil ma’lumot berilgan.

Davomi bu yerda: spot.uz

Davlat xaridlari Assotsiatsiyasi direktori Spot uchun ustunni yozadi va davlat xaridlari tizimida beshta muammo haqida mulohaza yuritadi.

Haqiqatga mos kelmaydigan etkazib berish muddatlari** Bugungi kunda davlat xaridlari tizimida, xususan, narxni tushirish auksionlarida, ko‘pincha etkazib berish muddati 7 kundan uzoq bo‘ladigan lotlarga duch kelinadi. Bu esa bitim hajmi va murakkabligidan qat'iy nazar hisobga olinmaydi. Sabablari turlicha bo'lishi mumkin — raqobatning kamayishi, ayrim kompaniyalarning manfaatlarini lobbiyalash, mahsulotni aniq ishlab chiqaruvchidan xarid qilish istagi yoki hatto budjet mablag'larini o'g'irlashga olib keladigan kelishuv. Noqulay ishlab chiqaruvchi auksionni yutganida, kontraktni bekor qilish uchun bahona topish juda oson bo‘ladi. Bularning barchasi tadbirkorlarning yutuqlarni halol usulda erishishiga bo‘lgan ishonchini yo'q qiladi.

Qo‘shimcha ravishda, 2021 yildagi davlat xaridlari monitoringi «Davlat xaridlari» va «Raqobat to‘g‘risida» qonunlarini buzgan 452 ta tenderni aniqladi va bunda jami 145,3 milliard sum miqdorida mablag'lar aniqlangan. Menimcha, bu raqamlar haqiqatga mos kelmaydi: 145 milliard sum kabi mablag' juda kichik raqam, ko‘p tenderlar uchun bu juda juda kichik summa.

Davomi bu yerda: spot.uz